گذرنامه‌های الکترونیکی در مسیر مدرنیته

امروزه گذرنامه‌ الکترونیکی یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های جهانی در راستای استفاده از سیستم کارت هوشمند شده است.  

به گزارش خبرنگار دولت گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، گذرنامه یکی از مدارک شناسایی رسمی است که از سوی دول برای شهروندان صادر می شود با این مدرک دولت مربوطه از دیگر دولت ها اجازه می‌خواهد که به شهروندان مربوطه اجازه گذر از خاک کشورها یا ورود به آنها را بدهند.

این فرآیند امروزه به یکی از ارکان اصلی زندگی مردم تبدیل شده و در زندگی روزمره بازرگانان، تاجران و... تاثیر فراوانی می گذارد. از آنجایی که گذرنامه هویت یک شخص در سراسر دنیا محسوب می شود، امنیت آن برای دولت ها اهمیت بسیاری  دارد.

امروزه "گذرنامه‌ الکترونیکی" یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های جهانی در راستای استفاده از سیستم کارت هوشمند شده است، برای اولین بار در‌ سال 2002 و به بهانه حادثه 11 سپتامبر، کنگره ایالات متحده آمریکا قانونی را تصویب کرد که تا اکتبر‌سال 2004 شهروندان کلیه 27 کشوری که قرارداد لغو روادید با آمریکا دارند باید برای ورود به آمریکا گذرنامه دارای کارت هوشمند داشته باشند.

به‌طوری که در تراشه آن، علاوه بر کلیه اطلاعات گذرنامه و عکس آن تصویر اثر انگشت فرد نیز گنجانده شده باشد. در غیر اینصورت، شهروندان این کشورها باید برای ورود به آمریکا از سفارتخانه‌های آمریکا در کشورهای مربوطه ویزا دریافت نمایند.

این قانون منجر به فعال شدن کلیه شرکت‌ها و‌ سازندگان تجهیزات کارت هوشمند برای ارائه راه حل و ورود به بازار جدید شد. با وجود فراهم بودن زیرساخت‌های فنی و تخصصی، کشورهای فوق الذکر در مهلت مذکور موفق به این کار نشدند و ابتدا از آمریکا خواستند که این زمان را تا اکتبر 2005 تمدید کند و بعد از آن نیز خواهان تمدید تا 2006 شدند، اما صدور این گذرنامه‌ها تنها مربوط به آمریکا نمی‌شود در دیگر کشورهای جهان، از جمله ایران نیز اقدام به صدور گذرنامه‌های الکترونیکی شده است.

 گذرنامه‌های الکترونیکی ایرانی

صدور گذرنامه الکترونیکی در تیر ماه 1386رسماً در ایران آغاز شد و در فاز اول صدور گذرنامه‌های سیاسی "خدمت" توسط وزارت امور خارجه شروع و از این پس هیچ گذرنامه سیاسی خدمتی صادر نمی‌شد مگر آنکه الکترونیکی( هوشمند) باشد. نمونه‌های این گذرنامه هوشمند برای کلیه کشورهای جهان ارسال شد تا آن‌ها بتوانند در مبادی کنترلی خود چنانچه مجهز به سیستم کنترل گذرنامه هوشمند باشند سرانجام  از آن استفاده کنند.

در کشورمان سرمایه گذاری‌های فراوانی برای صدور گذرنامه‌های الکترونیکی صورت گرفته در طول سالیان گذشته بیش از 2 میلیون گذرنامه در سراسر ایران صادر شده که این رقم نسبت به تعداد گذرنامه صادر شده در سال 85 افزایش 20 درصدی نشان می‌دهد. این افزایش کمی، مستلزم بهبود وضعیت امنیتی گذرنامه ها و الکترونیکی شدن آن ها در داخل کشور است، هم اکنون صدور گذرنامه در 370 مرکز "دولت الکترونیک" و "پلیس+10" و همچنین 160 مرکز صدور آنلاین گذرنامه صورت می‌گیرد، به طور کلی طول مدت صدور گذرنامه در کشور 6 تا 7 روز است که بعد از این مدت اداره پست موظف می شود گذرنامه صادر شده را بین 24 ساعت در تهران و 48 تا 72 ساعت در شهرستان ها به دست متقاضی برساند. 

طبق آمارهای رسمی منتشر شده، در حال حاضر 95درصد کشورهای اروپایی و 45 درصد کشورهای آسیایی از گذرنامه الکترونیکی استفاده می‌کنند، به گفته سرهنگ صلواتی، در آینده نزدیک مرکز گذرنامه ایران با اتصال به بانک های اطلاعاتی سازمان نظام وظیفه و ثبت احوال امکان جعل مدارک را به حداقل رسانده و موجب تسهیل ارائه خدمات به مردم می شود، در حال حاضر پلیس گذرنامه کشور به دنبال راهکاری است تا بتواند سرعت صدور گذرنامه را افزایش داده و میزان مدارک اخذ کرده از متقاضیان را به حداقل برساند.

به گفته کارشناسان نیروی انتظامی، اگرچه تاکنون امکان کلاه برداری یا جعل اسناد برای صدور گذرنامه های سنتی در ایران وجود دارد، الکترونیکی شدن این گذرنامه ها باعث می‌شود امکان هر گونه کلاه برداری در این زمینه به صورت کامل از بین برود. از این پس برای صدور گذرنامه در کشور به بانک اطلاعاتی سازمان نظام وظیفه مراجعه شده و کلیه ورود و خروج های افراد از کشور به صورت الکترونیکی در بانک‌های اطلاعاتی موجود ثبت می‌شود.

سازمان جهانی ایکائو و نقش آن در گذرنامه الکترونیکی 

در این رهگذر سازمان ایکائو که‌ سازمان بین‌المللی هوانوردی است از گذشته  در کار تدوین استانداردهای اسناد عبور از مرزها و گذرنامه بوده است در این زمینه یعنی گذرنامه الکترونیکی نیز فعال‌تر شده و با تشکیل کار گروه فنی شروع به بررسی تخصصی و سپس تدوین استانداردها کرده است، از میان مسائلی که کار گروه فنی ایکائو به آن پرداخته می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود: تراشه و حداقل مشخصات لازمه مخصوصا از نظر حجم حافظه، سیستم عامل از نظر حداقل دستورالعمل‌های مورد نیاز و تطابق با استانداردهای ایزو، نحوه فشرده‌سازی و ذخیره تصویر چهره و اثر انگشت و حجم حافظه اختصاصی به آن‌ها، ‌ساختار منطقی داده‌ها  و اینکه برای هر مورد اطلاعات چه مکانی در‌ ساختار داده و با چه قالبی اختصاصی داده شود و اطلاعات بیومتریک  دقیقا مشخص شده است. 

یکی از اسناد مهم‌ سازمان ایکائو مربوط به مشخصات فنی گذرنامه‌هاست که باید توسط ماشین خوانده شوند. با ظهور پدیده گذرنامه الکترونیکی، این استاندارد نیز گسترش یافته و مشخصات فنی مورد نیاز را تدوین کرده است.

اخیرا معاون امنیتی و انتظامی وزارت کشور در حاشیه هشتمین اجلاس بین‌المللی ایکائو (هوانوردی) با بیان اینکه جمهوری اسلامی از معدود کشورهای صادرکننده اسناد مسافرتی الکترونیکی است، گفت: صدور گذرنامه الکترونیکی سبب ارتقای دقت و امنیت در ترددهای داخلی و بین‌المللی می‌شود.

ذوالفقاری با اشاره به جرایم و اقدام‌های سازمان یافته مجرمان و تبهکاران به ویژه اقدام های تروریستی در جهان و منطقه، بر انجام اقدام‌های اساسی برای کنترل مجرمان سازمان یافته تاکید کرد و گفت: این مجرمان یا گروه های تروریستی تردد زیادی بین کشورها دارند که یکی از این مسیرهای تردد مرزهای هوایی است، بنابراین الکترونیکی کردن گذرنامه‌ها و شناسه‌های بیومتریک و اعمال کردن در اسناد مسافرتی باید دقیق بوده و خطای آن را به حد صفر برساند.

وی تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران زحمات زیادی کشیده و گذرنامه های سری C و الکترونیک در این راستا صادر شده است و بزودی شاهد اعمال شناسه های بیومتریک خواهیم بود و با ایجاد بانک اطلاعاتی در کنترل کردن کسانی که قصد ورود و خروج دارند می‌توانیم اهداف تردد را برای کمک بیشتر به امنیت کشور و جهان کنترل کنیم.

چالش‌های پروژه گذرنامه الکترونیکی 

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان نمی‌توان پروژه‌ای را در سطح جهان به کار برد که هیچگونه مشکلی نداشته باشد، یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در این گذرنامه‌ها همکنش‌پذیری سیستم‌ها است، بدین‌ترتیب که هر گذرنامه‌ای که توسط کشوری صادر شود باید در بقیه کشورها قابل خواندن و کنترل باشد. در پروژه‌های مختلف کارت هوشمند معمولا چنین نیست، زیرا که طراحی و پیاده‌سازی کل یک سیستم مبتنی بر کارت هوشمند توسط یک مرجعیت و یا یک کنسرسیوم و با هماهنگی کامل صورت می‌گیرد به‌طوری که سیستم‌های صدور، توزیع، و ترمینال‌های کاربرد به‌صورت مستقل از هم کار نکرده بلکه کاملا مرتبط با هم و تحت عنوان یک پروژه و با مدیریت هماهنگ طراحی و پیاده‌سازی می‌شوند. 

بر این اساس با وجود همه‌ی تلاش‌ها گذرنامه الکترونیکی هنوز در ابتدای راه است، چرا که  تعداد محدودی از کشورها نسبت به آن اقدام کردند و صدور گذرنامه برای همه شهروندان چند‌ سال به طول خواهد انجامید و زمان زیادی لازم است تا محاسن و معایب سیستم‌های طراحی و پیاده‌سازی شده خود را نشان دهند.

البته ناگفته نماند که تلاش کشورمان برای دستیابی به این فناوری و انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه در این زمینه، فوائد زیادی داشته چرا که این فعالیت پا به پای بازیگران اصلی این فناوری در سطح بین‌المللی ادامه داشته و این امر باعث شده  که تیم تحقیقاتی پروژه و مسئولین و مدیران مربوطه بتوانند در جریان جزئیات مسائل فنی و تکنیکی و نیز چالش‌های اجرایی پروژه در سطح جهان قرار‌گرفته و دانش فنی بسیار غنی و ارزشمندی را کسب کنند.